درباب ترکی نویسی جدید در آذربایجانِ ایران

در بحث زبان ترکی آذربایجانی استاندارد، به نظرم باید به مدلی در مورد استفاده مجاز و غیر مجاز از زبانهای ترکی کشورهای همسایه (مشخصا ترکیه و جمهوری آذربایجان) برسیم. برای اینکه زبان ترکی آذربایجانی امروز علمی شود و پتانسیل فلسفی و علوم انسانی جدید بیابد (همان بحثی که داریوش آشوری مشابهش را در مورد ظرفیت های زبان فارسی امروزین برای تجدد مطرح کرده) باید یک سری واژه سازیها رخ دهد، و طبیعتا واژه هایی که برای مفاهیم علمی و علوم انسانی جدید در ترکیه (یا جمهوری آذربایجان) ساخته شده اند می توانند برای امروزی کردن ترکی آذربایجانی بسیار الهام بخش باشند. منتها در مورد کلمات ترکی که در آذربایجان از گذشته وجود دارند، به نظرم باید به همان کلمات موجود و از قدیم مانده در افواه و ادبیات سنتی آذربایجان که فراوانند استناد کرد. یعنی در کلماتی که داریم نیازی به استفاده از معادل جمهوری آذربایجانی یا ترکیه نیست ولی در ساختن کلمات جدید نگاه به ترکی در ترکیه (یا جمهوری آذربایجان) می تواند بسیار آموزنده و الهام بخش باشد. مقدمه کار هم شاید باید این باشد که یک دایره المعارفی بزرگ ترکی آذربایجانی تهیه شود و لغات سنتی ترکی آذری (چه از ریشه اغوزی، چه فارسی چه عربی) جمع آوری شوند تا بعدش بفهمیم چه لغات مدرنی را در ترکی امروز آذربایجان نداریم و باید بسازیم. این کاری است که شاید همان فرهنگستان زبان ترکی که دکتر حسن روحانی وعده تاسیس اش را داده باید انجام دهد....

بحث دشوار دیگری نیز اینجا پیش می آید: تورکچوها (ملی گرایان ترک) اصرار دارند که در زبان ترکی از زبان عربی و فارسی کمتر استفاده شود. این گروه برخی وقتها دست روی کلماتی می گذارند و می گویند این چون فارسی است نباید به کارش برد، چون اصالت ترکی به هم می خورد. از طرف دیگر به نظرم هر زبان شناس منصفی که علمی و نه سیاسی به قضیه زبان نگاه می کند می داند که زبانهای فارسی و عربی یکی از منابع زبان ترکی امروز (چه در ایران، چه ترکیه، چه جمهوری آذربایجان) است و اجتناب از فارسی و عربی در ترکی (هرگویشی باشد) ممکن نیست (در ترکیه کمتر کسی دیده ام در این مسئله تردید داشته باشد). یعنی به نظر جز مواردی که در آنها در ترکی آذربایجانی قدیم معادلهایی از ریشه غیر فارسی وجود دارد، و نیز مورد کلمات علمی جدید که باید محتملا با الهام از ترکیه (یا جمهوری آذربایجان) ساخته شوند، معیاری وجود ندارد که بشود بر اساس آن فارسی های مجاز و غیر مجاز را در ترکی آذربایجانی از هم تمییز داد و غیر مجازها را بیرون ریخت.