یکی از سایتهای علی الظاهر با گرایش به چپ رادیکال متن یادداشت
اخیری از ژیژک را در مورد حادثه شارلی ابدو به فارسی ترجمه و منتشر کرده
است (لینک هم
اصل مقاله و
هم ترجمه
را در اینجا ببینید). در اصل یادداشتش به زبان انگلیسی ژیژک دفاع
لیبرالهای غربی از آزادی بیان را منفعلانه و تدافعی می یابد، و استدلال می
کند دفاع لیبرال از آزادی بیان لازم است با دفاع چپ رادیکال از این مسئله
کامل شود.
فارغ از قوت استدلال ژیژک در اینجا می خواهم نشان
دهم چگونه ناخواسته متن فارسی به گونه ای ترجمه شده که القا می کند لیبرالیسم از نظر ژیژک چیزی در مایه فاشیسم است که
باید در برابرش ایستاد. امیدوارم این مشت نمونه خروار نباشد، که
اگر چنان باشد نشان می دهد برخی مدعیان چپ رادیکال در ایران افکار کسانی
چون ژیژک و بدیو و آگامبن را به فارسی زبانها گاهی تحریف شده منتقل می
کنند. یکی از اصول پایه کار ترجمه در هر گرایش فکری از چپ تا راست انتقال
دقیق و امانت دارانه مفاهیم است که اگر قادر به آن نیستیم بهتر است به کل
انجامش ندهیم تا هموطنان هم تصویری معوج و غلط از افکار اندیشمندان در ذهن
نسازند.
در اینجا فقط بخشهایی از دو پاراگراف آخر ژیژک را با
متن ترجمه مقایسه می کنم و دو مثال می زنم. پاراگراف ماقبل آخر نوشته ژیژک از قرار زیر است:
o what about the core values of liberalism: freedom, equality, etc.? The
paradox is that liberalism itself is not strong enough to save them
against the fundamentalist onslaught. Fundamentalism is a reaction – a
false, mystifying, reaction, of course - against a real flaw of
liberalism, and this is why it is again and again generated by
liberalism. Left to itself, liberalism will slowly undermine itself –
the only thing that can save its core values is a renewed Left. In order
for this key legacy to survive, liberalism needs the brotherly help of
the radical Left. THIS is the only way to defeat fundamentalism, to
sweep the ground under its feet.
جمله
ای که را رنگ قرمز مشخص شده را مترجم گویا یا اصلاً ندیده یا (در نگاه
منفی بینانه) چون آنرا مطابق فضای فکری اش ندیده ترجمه اش نکرده است. حال
آنکه این جمله در فهم کل فضای یادداشت ژیژک کارکرد محوری دارد و نشان می
دهد از نظر او چپ رادیکال نه دشمن که مکمل لیبرالیسم است (او از عبارت
brotherly help "کمک برادرانه" در نسبت میان ایندو استفاده می کند). بگذریم
از اینکه هنوز بسیاری از چپهای رادیکال کشور ما گویا فرق دقیق میان
لیبرالیسم همچون مکتبی فلسفی و لیبرلیسم به عنوان مکتبی در اقتصاد را که به هردوشان در بالا اشاره شده را نمی
دانند و برخی بدفهمی ها ناشی از همین است.
در مثال دیگر عبارت self-satisfaction of a
permissive liberal در پاراگراف آخر ژیژک (در پایین) را باید "از خود راضی بودگی یک
لیبرال سهل انگار" ترجمه کرد، حال آنکه در متن فارسی عبارت فوق "رواداری
خودشیفته لیبرال" ترجمه شده و لفظ سهل انگار اصولاً ترجمه نشده است!
To think in response to the Paris killings means to drop the smug
self-satisfaction of a permissive liberal and to accept that the
conflict between liberal permissiveness and fundamentalism is ultimately
a
false conflict – a vicious cycle of two poles generating and
presupposing each other. What Max Horkheimer had said about Fascism and
capitalism already back in 1930s - those who do not want to talk
critically about capitalism should also keep quiet about Fascism -
should also be applied to today’s fundamentalism: those who do not want
to talk critically about liberal democracy should also keep quiet about
religious fundamentalism.
اینگونه ترجمه ها القا می کنند ژیژک و متفکرانی چون او دشمن رواداری هستند، حال آنکه به گواه آثارشان اینگونه نیست. البته مقداری هم مشکل از ژیژک است که طنز و زبان ادبی خاص خودش را دارد که این زمینه را فراهم می کند که در فهم افکارش دچار بدفهمی شد. من طنز بیان ژیژک را حضوری در یکی از
سخنرانیهایش در ایتالیا از نزدیک تجربه کردم.
پی نوشت - بعد از نوشتن یادداشت فوق به واسطه یکی از دوستان مترجم یادداشت در سایت فوق به من پیام داد و با ایشان آشنا شدم. ظاهراً مشکل اصلی عجله در ترجمه بوده. ترجمه جمله مفقود هم به متن جدید اضافه شد. این یادداشت بهانه ای بود برای نقد ترجمه های غیر دقیق افکار متفکران چپ که چپ و لیبرالیسم
را ضد هم جلوه می دهند، گرچه در این مورد خاص گویا کاملا ناخواسته رخ
داده.
این
مقدمه را نوشتم که بگویم در نظر من دولت روحانی در مورد وعده هایش در مورد
زبان ترکی از قبیل تاسیس فرهنگستان ترکی آذربایجانی، مانند بسیاری دیگر از
وعده هایش در زمینه سیاست داخلی همچون رفع حصر کوتاهی کرده و عمل جدی از خود نشان نداده است. توگویی دولت با یک ضدحمله یک سال قبل
برخی اعضای فرهنگستان زبان فارسی (همچون حداد عادل) از وعده هایش در زمینه
زبان ترکی عقب نشینی کرد. چند ماه قبل در خبرها خواندم که استاندار کنونی
آذربایجان شرقی گفتند قرار است بنیادی با عنوان "بنیاد ملّی فرهنگ و هنر
آذربایجان" تاسیس شود. چه فرهنگستان، چه بنیاد آذربایجان، اسم نهادی که
قرار است تاسیس شود هرچه بگذارند در نظر من مهم آن است که دولت نهادی برای
محافظت از میراث فرهنگی آذربایجان، که زبان ترکی آذربایجانی یکی از عناصر
بسیار مهم آن است، تاسیس کند. مهم است که چنان نهادی درش بر روی
همه گروههایی که تعلق خاطر هویت آذربایجان را دارند، چه از نوع مرکزگرا و
چه آذربایجانگرا باز باشد و جز قشرهای افراطی و نامعقول و کسانی که باور به
پلورالیسم فرهنگی ندارند با همه گروهها از در تعامل وارد شود.
