پویایی جامعه مدنی ایران و خاطره‌ای از مانوئل کاستلز

بسیاری روشنفکران جهان-- لااقل آندسته که در مورد ایران شناخت دارند و خصوصا در میان غربی‌ها-- به آینده ایران امیدوار هستند و معتقدند کشورمان جامعه مدنی پویایی دارد.

در سمینار هفته گذشته موسسه رست که در دانشگاه بیلگی استانبول برگزار شد من این نگاه را در صحبت با چندین نفر جداگانه حس کردم. مانوئل کاستلز نظریه پرداز اسپانیایی جامعه شبکه‌ای و یکی از 5 جامعه شناس زنده‌ای که در فاصله سالهای 2000 تا 2014 به آثارشان بیش از بقیه استناد شده است، در جواب سئوال من از خاطره سفرهایش به ایران خصوصا در دوران خاتمی گفت و اینکه چقدر تحصیل کردگی و علاقه به علوم انسانی جدید در میان زنان ایران زیاد است. او جنبش سبز سال 1388 را علی رغم سرکوب شدن شدیدش از سوی حکومت سرآغاز حرکتهای سیاسی مشابه در منطقه و حتی جهان با تکیه بر شبکه‌های اجتماعی می دانست و معتقد بود که انتخاب روحانی به ریاست جمهوری در سال 1392 را نمی توان جدا از تاثیر عمیق جنبش سبز بر سیاست ایران فهمید. باشد که این امید‌ و خوشبینی‌ها را قدر نهیم و ارزشهای دموکراتیک همچون رواداری و احترام به تکثر را هرروز درخودمان بیشتر نهادینه کنیم.

سیاست سوریه و محبوبیت ایران در میان اعراب

این روزها در حاشیه سمیناری در فلسفه سیاسی در دانشگاه بیلگی استانبول سر میز ناهار سر صحبت با استادی اردنی که در مورد اسلام در حوزه عمومی با تکیه بر آرا غزالی و.. سخنرانی کرد صحبت رابطه ایران و اعراب پیش آمد.

از او پرسیدم وضعیت محبوببت ایران و حزب الله لبنان در جهان عرب ابن روزها چگونه است؟ او گفت محبوبیت ایران و حزب الله را باید به دو دوره قبل و بعد از وقایع سوریه تقسیم کرد. قبل از انقلاب سوریه، خصوصا در هنگام جنگ 33 روزه حزب الله (با حمایت ایران) و اسرائیل، محبوبیت ایندو کشور و گروه در حد جمال عدبالناصر بود، ولی امروز پس از حمایتهای وسواس گونه و تمام عیار ایران از اسد در سوریه، محبوبیت ایران و حزب الله در نزد اعراب در حد ایرائیل است. گفتم این مسئله را باید با طرفداران حکومت و اصولگرایان در ایران، و نیز ملی‌گرایانی در اپوزوسیون که مداخلات ایران در سوریه را در راستای مصالح ملی و امنیتی ایران می دانند در میان گذاشت.

تصوف نقشبندی و اسلام سیاسی در ترکیه

این روزها دارم کتاب هویت سیاسی اسلامی در ترکیه (Islamic Political Identity in Turkey) نوشته هاکان یاووز (Hakan Yavuz) را می خوانم و خواندش را به کسانی که مباحث روشنفکری دینی و جریانهای اسلامی در ترکیه معاصرعلاقمند هستند توصیه می کنم.

یکی از نتایجی که از مطالعه این کتاب می توان گرفت آنست که تقریبا همان نقشی را که روحانیت شیعه در اسلام سیاسی ایران از دوران مشروطه بدین سو داشته است و تاثیرش را در قالب اسلامگرایی و پسااسلامگرایی از نوع اصولگرا و اصلاح‌طلب و...پس از انقلاب می بینیم، طریقت صوفیانه سنی و ارتدکس نقشبندی هم در ترکیه معاصر داشته است. اسلام جریان نگاه ملی اربکان milli göruş، نهضت فتح الله گولن، و همچنین عدالت و توسعه اردوغان را نمی توان فارغ از تصوف نقشبندی مطالعه کرد. تفاوتها میان روحانیت شیعه و تصوف ارتدکس نقشبندی هم تا حدی تفاوت میان اسلام سیاسی در ایران و ترکیه را توضیح می دهد. مثلا نادر بتوان عالمی دینی در ترکیه یافت که مانند برخی روحانیون شیعه با موسیقی از بیخ و بن مخالف باشد. با اینحال متصوفه رابطه خوبی با فلسفه نداشته اند و این به نظرم در جدی نگرفتن فلسفه حتی از نوع اسلامی در میان متدینان ترکیه موثر بوده است.

پینوشت - دوستان خبر دادند کتاب فوق با عنوان هویت سیاسی اسلامی در ترکیه معاصر توسط آزاد حاجی آقایی (نشر اشاره، 1392) به فارسی ترجمه شده است.

گفتگو با فرخِ نگهدار

پریروز سمیناری در آنکارا باعنوان "گام دوم: بازگشت به مردمسالاری و چالشهای فراروی آن" به همت دوستان برگزار شد و من در موضوع "دموکراسی‌خواهی چندفرهنگ‌گرا: ترکها، کردها و اصلاح‌طلبان" صحبت کردم و از گفتگوی سازنده میان اصلاح‌طلبان و هویت‌طلبان دفاع کردم و مرحله دوم انتخابات مجلس در آذربایجان را مثال زدم.

سخنران اول این سمینار فرخِ نگهدار رهبر گروه فدائیان خلق اکثریت در سالهای اول انقلاب بود که فرصت یافتم با او از نزدیک آشنا شوم. فرخ‌ نگهدار با اینکه سالهاست بیرون از ایران زندگی می کند، طرفدار گفتگوی جدی میان اصلاح‌طلبان و اصولگرایان است-- حتی می گوید باید حساب آقای خامنه‌ای را از اصولگرایان تندرو جدا کرد--، از برجام سرسختانه دفاع می کند و بر تعمیق نتایجش تاکید دارد، منتقد جدی سیاستهای اسرائیل است، و نهایت آنکه معتقد است برای اصلاح وضع موجود باید از اصولگرایان معتدل تا اصلاح‌طلبان محافظه‌کار، تا اصلاح‌طلبان پیشرو و تحول طلبان جمهوری‌خواه همکاری کنند؛ تنها گروههایی که بیرون از دایره همکاری و گفتگو می گذارد اصولگرایان امنیتی‌کار و مخالفین خشونت‌طلب (چون مجاهدین یا [لااقل برخی] سلطنت‌طلبان) هستند. فرخ نگهدار ذهنی منسجم دارد، حتی اگر برخی عقاید او را نپسندیم و محافظه‌کارانه‌شان بیابیم. چیزی که بیش از همه دراو برای من جذاب بود شخصیت قوی و اخلاقی او بود: اینکه علی‌رغم تمام ظلمهایی که یک نظام سیاسی به تو کرده باشد وعلی‌رغم همه حقکشی‌ها در حق تو و خانواده و یارانت از اصول خویش دست برنداری و عکس العملی نباشی. این دشوار و نایاب است. در برابر این قدرت شخصیت سر تعظیم فرو می آورم. دوستان و اساتید رجبعلی مزروعی، علی‌اصغر رمضانپور و یاسر میردامادی سایر سخنرانان این سمینار بابرکت بودند. ترکیب سخنرانان آمیزه‌ای از نسل قدیم و جدید بود.