ریشه‌های رمانتیسیسم آیزیا برلین به زبان ترکی

اخیراً ترجمه ترکی The Roots of Romanticism [ریشه‌های رمانتیسیسم] اثر آیزیا برلین را با عنوان Romantikliğin Kökleri با ترجمه مته تونچای می خوانم. مته تونچای که در اندیشه سیاسی گرایش چپ لیبرال دارد (از جهاتی شبیه خود من) استاد تاریخ دانشگاه بیلگی استانبول و از مترجمان مطرح ترکیه در آثار فلسفی است و ترجمه هایش در ترکی از جهت کیفیت و زیبایی از جهاتی شبیه ترجمه های داریوش آشوری در فارسی است.

با خواندن کتاب انسان در برابر عمق فکری سر آیزیا برلین و ریزبینی‌های او سر تعظیم فرو می آورد. برلین در این کتاب و سایر آثارش به خوبی جدال میان طرفداران روشنگری (که عمدتاً فلاسفه فرانسوی دوران انقلاب فرانسه بودند) و رمانتیکها (عمدتاً متفکران آلمانی همان دوران و کمی بعدتر) را در نیمه دوم قرن هجدم و نیمه اول قرن نوزدهم ترسیم می کند. برلین معتقد بود که "تعرف الاشیا باضدادها" (امور را با شناخت ضدشان به خوبی می توان شناخت) و یکی از راههای بسیار خوب شناخت روشنگری شناخت جریان مهم ضد روشنگری آن دوران، یعنی جریان رمانتیسم است. او به منتقدان آلمانی روشنگری در نیمه دوم قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم، یعنی کسانی چون نیچه، مارکس، هایدگر، کارل اشمیت و اشتراوس نپرداخته است، ولی به گمانم ریشه افکار این متفکران را هم تا اندازه زیادی می توان در نقدهای متفکران رمانتیک به مدرنیته سراغ گرفت. 

برلین در این اثر آشنایی خواننده را با متفکران اروپایی رمانتیک یا طرفدار روشنگری و آثار آنها پیش فرض می گیرد و از این منظر به نظرم بهتر است کتاب را همراه با مراجعه به دایره المعارفهای اینترنتی برای شناخت مجمل شخصیتهایش خواند. این اثر برلین با ترجمه عبدالله کوثری به فارسی نیز ترجمه شده است.

رمان "سولطانی اولدورمک" و داستان فتح استانبول

رمان "کشتن سلطان" (Sultanı Öldürmek) احمد امید (Ahmet Ümit) را به زبان ترکی خواندم. احمد امید یکی از نویسندگان محبوب من در ترکیه است و ژانری که در آن می نویسد رمان پلیسی است. ولی رمانهایش بعد فلسفی و تاریخی و دین شناسانه هم دارد.

 

تا حالا دو رمان دیگر هم از امید خوانده بودم (قوم Kavim و باب اسرارBab-ı Esrar)، ولی به نظرم این بهترین آنها بود، گرچه باب اسرار که در مورد مولوی و شمس است هم واقعاً جذاب بود. ترکی امید فخیم و زیباست. تا فصل آخر کشتن سلطان که داستان قتل زن ترک پروفسور تاریخی که مدتها در شیکاگو درس می داده در استانبول است، متوجه نمی شوی که قاتل کیست و چرا قتل انجام شده. ولی جذابیت قلم امید فقط در مهارت گیج کردن خواننده نیست. سولطانی اولدورمک خواننده را می برد به پنج قرن پیش، یعنی زمانی که آخرین امپراطور بیزانس یعنی کونستاتین یازدهم (کونستانتین پالاگوس) در پی محاصره چند ماهه قسطنطنیه توسط نیروهای عثمانی در بهار 1453 نبرد را به سلطان محمد دوم (ملقب به محمد فاتح) باخت و شهر به دست مسلمانان افتاد. احمد امید در رمان از زبان شخصیتهایش نبرد را هم از دید برندگان (عثمانی ها) و هم از دید بازندگان (بیزانسی ها) روایت می کند. جالب آن محمد فاتح قهرمان ملَی امروز ترکیه است، چنانکه محله مهمی در بخش تاریخی استانبول و دو دانشگاه در استانبول به نام اوست و کونستانتین یازدهم هم گویا قهرمان ملّی یونانیان است، چنانکه برخی مسیحیان ارتودوکس او را قدیسی می دانند که زمانی "رجعت" خواهد کرد. فتح استانبول یکی از وقایع مهم دوران رنسانس است که تکنولوژی توپ نقشی تعیین کننده درش داشته است.

مقاله: لیبرالیسم سیاسی برای کشورهای بااکثریتِ مسلمانِ پسااسلامگرا

در این مقاله که در دسامبر 2014 در مجله "فلسفه و نقد اجتماعی" (Philosophy and Social Criticism) منتشر شده است و اساس آن بخش مهمی از پایان نامه دکتری من است، من کوشیده ام قرائتی از لیبرالیسم سیاسی جان رالز و مفاهیم اصلی آن همچون موازنه تاملی، اجماع همپوشان و خرد عمومی ارائه کنم که قابل انطباق بر کشورهای اکثریت مسلمانی است که آنها را پسااسلامگرا خوانده ام و به نظرم مصداق مهمش ایران است. این مقاله بخشی از پروژه بزرگتری در مورد رالز و ایران است. مقاله از صفحه من در سایت آکادمیا از اینجا قابل دانلود است. خلاصه مقاله از قرار زیر است:

Abstract: This article tries to develop a moderate reading of political liberalism applicable to post-Islamist, Muslim-majority societies. Contrary to the strong reading, which considers political liberalism as limited in its scope to those societies that already have a strong liberal tradition, I argue that Rawls’ project does have something to offer to reasonable post-Islamist, Muslim individuals. In part I of the article the idea of a post-Islamist, Muslim-majority society is conceptualized and explained. Part II focuses on the Rawlsian ideas of justification, demonstrating that the conceptions of justification available in political liberalism, i.e. political constructivism, wide reflective equilibrium and a wide view of public reasoning with its ideas of declaration and conjecture, can justify the political conception of justice for reasonable individuals living in any society, including post-Islamist ones. Focusing on Rawls’ notions of stability in part III, I argue that the idea of overlapping consensus should not be considered as the only account of stability offered by political liberalism. Put another way, notwithstanding the strong reading of political liberalism in real western and post-Islamist democracies, liberal stability is always a mixture of overlapping consensus and modus vivendi.

Keywords: John Rawls, Political Liberalism, Post Islamist/Muslim Majority Societies, Moderate Reading,  Reasonableness