رجب طیب اردوغان، رئيس‌جمهور ترکیه، از اولین کسانی بود که به ابراهیم رییسی به سبب انتخاب/انتصاب شدنش تبریک گفت. در این یادداشت برآنیم تا با رمزگشایی و بازخوانی محتوای پیام اردوغان و همینطور سایرواکنش‌ها تاملی کنیم در چشم‌انداز احتمالی روابط ایران و ترکیه در دوره ابراهیم رئیسی. چنانکه خواهیم دید در ترکیه معمولا بر اساس «منطق دولت» (state) به تحولات ایران نگاه می‌شود و بر این اساس احتمالا تغییر کلانی در روابط دو کشور صورت نگیرد.
پیام اردوغان؛ بدون اشاره به پیروزی رئیسی به مدد حذف رقبا
از اولین کسانی که به ابراهیم رییسی به سبب انتصاب/ انتخاب به سمت ریاست‌جمهوری تبریک گفت، ولادیمیر پوتین بود. در پیام پوتین اظهار امیدواری شده «در طول مدت ریاست جمهوری آقای رئیسی تعامل میان تهران و مسکو در عرصه های منطقه‌ای و بین‌المللی ...افزایش یابد.» این موضوع به نوبه خود نشان می‌دهد دولت روسیه حساب زیادی روی دولت اصولگرای ابراهیم رییسی باز کرده است. می‌شود حدس زد روسیه از عادی‌سازی رابطه ایران و آمریکا در دوره رئیسی استقبال زیادی نخواهد کرد، اگر در برابرش سنگ‌اندازی نکند! شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان رئیس دولت امارات، و تعداد دیگری از مقام‌های کشورها هم به رئيسی تبریک گفته‌اند.
برویم سراغ پیام اردوغان. جملاتی که اردوغان در پیام تبریکش انتخاب کرده بسیار شایسته تامل‌اند، خصوصا اگر به صورت هرمنوتیکی و با منطقی رمزگشایانه به آنها بنگریم.
اولا در این پیام هیچ شائبه‌ای در مورد اینکه رئیسی در انتخاباتی غیردموکراتیک و در شرایطی که حدود شصت درصد مردم ایران (با احتساب جمع میزان عدم مشارکت و تحریم، آرای باطله و همینطور میزان رای عبدالناصر همتی که در فقدان نامزده اصلح اصلاح‌طلبان آنرا باید رای اعتراضی و سلبی به سیستم محسوب کرد) صدایی در انتخابات یا انتصابات نداشته‌اند، نشده است. اردوغان رئیسی را با لغات کاملا محترمانه‌ای چون «جناب رئیس جمهور» و «ذات عالی دولت» (Zat-ı Devletleri) مورد خطاب قرار داده و اظهار امیدواری کرده انتخاب رئیسی برای مردم «کشور دوست و برادر» ایران سبب خیر باشد. ادبیات و واژگان اردوغان به رئیسی زبان رهبر دولتی خطاب به رهبر دولتی دیگر است، یعنی او به نوعی رئیسی را همرده خود شمرده. اردوغان همینطور تاکید کرده حاضر است با اتمام محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا در قالبی «هیئتی عالی‌رتبه» برای تشریک مساعی و افزایش همکاری‌ها به ایران سفر کند تا سطح روابط دو کشور ارتقا یابد.
رئیسی با پشتوانه حمایت قاطع نظامیان در ایران به قدرت رسیده و اردوغان از این موضوع کاملا آگاه است. در تاریخ ترکیه همواره نظامیان نقش بسیار مهمی در سیاست داشته‌اند و از این جهت آنچه امروز در ایران در حال رخ دادن است برای بسیاری مقام‌های ترکیه امر عجیبی نیست. دولت‌گرایی (devletçilik) (فارغ از بار مثبت یا منفی) سنتی ریشه‌دار در ترکیه است که ریشه در مدل حکومتداری امپراطوری عثمانی و همینطور اندیشه‌های آتاتورک در دوران تاسیس جمهوریت دارد. تلاش فعالین مدنی و چپ و لیبرال‌ها در ترکیه هم در این سال‌ها همواره پاسخگو کردن این دولت قوی و فربه بوده است. روندی که همچنان علیه اردوغان ادامه دارد.
در تصویر رایجی از ایران که در ذهن بسیاری از مردم ترکیه و کارشناسان و سیاسیون هست ایران و ترکیه دو دولت قوی در همسایگی ترسیم می‌شوند که پس از چالدران در اوایل قرن شانزدهم میلادی جنگی میان آنها درنگرفته و ریشه‌های تاریخی و فرهنگی مشترک بسیار دارند. بر این اساس می‌توان تصور کرد اگر قرار باشد تحولات از نوع انقلابی و براندازانه در ایران رخ دهد، به احتمال زیاد با استقبال ائتلاف حاکم در ترکیه و شخص اردوغان مواجه نمی‌شود. یادمان باشد که رجب طیب اردوغان، در روز ۱۷ آبان ۹۸، همزمان با اعتراضات ضدحکومتی در عراق بر علیه وابستگی دولت عراق به جمهوری اسلامی و فساد آن، و دقیقا یک هفته پیش از اعتراضات آبان ۹۸ که با کشتار بی‌رحمانه سرکوب شد، هشدار داده بود احتمال دارد کسانی بخواهند «اعتراضات عراق به ایران گسترش پیدا کند.» زبانی که به زبان دولت در ایران نزدیک‌تر است تا مردم معترض.
پیام تبریک دوغو پرینچک، رهبر حزب وطن
در میان واکنش‌های محدود در ترکیه به انتصخاب ابراهیم رئیسی پیام تبریک دوغو پرینچک، رهبر حزب وطن (Vatan Partisi) شایسته بازخوانی است. وطن حزبی بسیار کوچک ولی باسابقه با شناسنامه ملی‌گرا- دولت‌گرا و همزمان ضدامپریالیستی و لنینیستی است. پرینچک هم فردی است که گفته می‌شود روابط ویژه‌ای با «نظام موسس» یا دولت عمیق در ترکیه دارد، و شایعه در موردش کم نیست. او همزمان ارادت زیادی به قاسم سلیمانی فرمانده سابق سپاه قدس دارد که در عراق به دستور دونالد ترامپ کشته شد. پرینچک پس از اردوغان، شاید تنها سیاستمدار ترکی بود که برای رئیسی مستقیما پیام تبریکی فرستاد. بر اساس آنچه در روزنامه آیدینلیک ارگان حزب پرینچک آمده، پیام او (خلاصه‌وار) چنین است:
«حضرت آیت الله رئیسی؛
از صمیم جان انتخاب شما را به عنوان رئيس‌جمهور کشور برادر ایران تبریک می‌گویم. این انتخاب اعتماد ما را به غنای مردم و دولت ایران افزون کرد....به قول محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات الترک، ترک بدون فارس [منظور ایرانی] و فارس [ایرانی] بدون ترک‌ها ممکن نیست.»
در پیام دوغو پرینچک همچنین بر مقابله مشترک ایران و ترکیه در برابر «امپریالیسم آمریکا» و اسراییل در سایه‌ي حضور رهبران با اراده در دو کشور تاکید شده است. پرینچک که تمایلات ضد کردی دارد همچنین اظهار امیدواری کرده با روی کار آمدن دولت اقتدارگرای رییسی دو کشوربیش از پیش در مقابله با تشکیل «یک اسراییل دوم» یا همان کشور مستقل «کردستان» در منطقه متحد شوند. پرینچک همچنین خواستار آن شده دو کشور ترکیه و ایران با روی کار آمدن رییسی برای مقابله با «تحریم‌ها و بازی‌ها و حیله‌گری های ایالات متحده» [بخوانید همینطور دور زدن تحریم‌ها] همکاری کنند.
پیام آشکار یا تلویحی یادداشت دوغو پرینچک خطاب به رئیسی مشخص است: بخشی از دولت عمیق در ترکیه که پرینچک و همفکرانش آنرا نمایندگی می‌کنند، علاقه‌ای به عادی‌سازی رابطه ایران و آمریکا دارند و بر همین اساس از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، به عنوان یک اصولگرای تندرو با حمایت قاطع نظامیان، کاملا استقبال می‌کنند.
در میان کارشناسان ترک کسانی که تحولات ایران را از نزدیک دنبال کنند و به زبان فارسی به اندازه کافی مسلط باشند زیاد نیستند. به همین دلیل واکنش همراه با توجه به جزییات در مورد تحولات انتخابات ۱۴۰۰ ایران فراوان نبود. کارشناسان موسسه ایران‌شناسی آنکارا (ایرام) استثنائاتی در این زمینه هستند. محمت کوچ کارشناس ایرام که مسائل ایران را از نزدیک تعقیب می‌کند هم از رئيسی با عنوان نماینده صاحبان قدرت یا دولت عمیق (نظام موسس/Müesses nizam یا establishment) یاد کرده و معتقد است با روی کار آمدن او دوگانه میان دیپلماسی و میدان به تعبیر جواد ظریف (در فایل صوتی افشا شده) در سیاست خارجی ایران از میان برخواهد خواست و نوعی سیاست خارجی تخاصمی‌تر جایگزین سیاست ملایم‌تر دوره روحانی خواهد شد. همه تقریبا در ترکیه اتفاق نظر دارند که رئیسی نماینده دولت سابقا پنهان در حاکمیت ایران است که اکنون دارد رو بازی می‌کند و از سایه بیرون آمده و حاکمیت را یکدست کرده.
توضیح: این نوشتار پیشتر در ایندیپندنت فارسی منتشر شده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر