فضای سیاسی ارمنستان به دنبال شکست در جنگ دوم قره‌باغ به شدت متشنج است. روز پنج‌شنبه ۲۵ فوریه نیکول پاشینیان، نخست‌وزیرارمنستان، ارتش این کشور را به تلاش برای کودتا علیه خود متهم کرد و به دنبال آن، برغم وضعیت کرونا، از هوادارانش خواست در ایروان تظاهرات کنند. ساعاتی قبل فرماندهان ارشد نیروهای مسلح ارمنستان در بیانیه‌ای از پاشنیان خواسته بودند استعفا بدهد. پاشینیان می‌گوید ارتش باید فقط به وظیفه نظامی‌اش عمل کند و وارد سیاست نشود. او رئیس ستاد مشترک ارتش را هم به دلیل امضای بیانیه‌ی خواست استعفای خودش برکنار کرده است.
ستاد ارتش ارمنستان در مجموع به مخالفان پاشینیان و هیئت حاکمه «پیشاانقلاب مخملی ۲۰۱۸ ارمنستان» نزدیک است. مخالفان می‌گویند ناکارآمدی و اشتباهات جدی پاشینیان در عرصه سیاست خارجی موجب شکست این کشور در نبرد دوم قره باغ در پاییز گذشته شده. این روزها خیابان‌های ایروان شاهد صف‌آرایی هواداران آنها و هواداران پاشینیان است. پاشینیان تاکنون مقاومت کرده و می‌گوید از نخست‌وزیری کناره‌گیری نخواهد کرد. به دنبال شکست ارمنستان در جنگ اخیر قره باغ، از محبوبیت او به میزان قابل توجهی کاسته شده است، گرچه گفته می‌شود هنوز درصد قابل توجهی هوادار دارد.
نیکول پاشینیان چگونه بر سر کار آمد؟
نیکول پاشینیان در سال ۲۰۱۸ کارزاری با حمایت مردمی را علیه سومین دوره حکومت سرژ سارگسیان به راه انداخت که در بخشی از آن فاصله ۱۲۰ کیلومتری بین شهرهای گیومری تا ایروان را پیاده‌روی کرد. اعتراضات سراسری سرژ سارگسیان را وادار به انصراف از تداوم قدرت خود پس از پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش در قالب پست نخست‌وزیری کرد. یعنی پاشینیان از طریق یک انقلاب مخملی مدنی و دموکراتیک توانست سارگسیان، نماینده ساختار قدرت قدیم و نظامی ارمنستان را از قدرت دور کند.
سرژ سارگسیان (که از منتقدان اصلی پاشینیان در شرایط کنونی است)، در سالهای جنگ اول قره‌باغ فرمانده نیروی مسلح «دفاع از قره‌باغ» (به تعبیر ارامنه آرتساخ) بود. سالهای بعد او به ترتیب به وزارت دفاع، وزارت امنیت ملی، و نهایتا در سال ۲۰۰۸ به مقام رئیس‌جمهوری ارمنستان ارتقا یافت و مقام ریاست‌جمهوری را برای دو دوره تا سال ۲۰۱۸ حفظ کرد. اگر انقلاب مخملی رخ نمی‌داد او احتمالا قصد داشت حکومت خود بر ارمنستان را تداوم بخشد.
در انتخابات آذر ۱۳۹۷ (دسامبر ۲۰۱۸) بلوكی از مخالفان با رهبری نیكول پاشینیان با نام «اتحاد گام من»(My Step Alliance) توانست اكثریت قاطع آرا را در پارلمان ارمنستان بدست آورد. پارلمان ارمنستان حدود ۱۳۰ کرسی دارد و ائتلاف پاشینیان توانسته بود با کسب اکثریت قاطع ۷۰ درصد به پارلمان راه یابد. در این انتخابات ائتلاف نیکول پاشنیان توانست حزب دست راستی جمهوریخواه ارمنستان (حزب سرژ سارگسیان) را كه به صورت سنتی همیشه اكثریت پارلمان ارمنستان را در اختیار داشت، شکست سختی بدهد. در آن انتخابات حزب جمهوریخواه توانست تنها کمتر از ۵درصد آرای پارلمان را بدست آورد.
پاشینیان که در اصل روزنامه‌نگار است با وعده مبارزه علیه فساد و بی‌عدالتی بر سر کار آمده است. او لباس‌های ساده‌ای می‌پوشد، کلاه بیسبال بر سر می‌گذارد، و در قیاس با سبک زندگی و پوشش رهبران حزب جمهوریخواه شاید بشود او را ساده‌زیست محسوب کرد. با اینحال پاشینیان تا پیش از نبرد دوم قره‌باغ تجربه‌ای جدی در نظامیگری نداشت و مخالفانش او را حتی به خاطر انجام ندادن خدمت سربازی تمسخر می کردند. گفته می‌شود در دوره پاشینیان، حداقل تا زمان بازپسگیری قره‌باغ بدست آذربایجان، اقتصاد ارمنستان در حال بهبود وضعیت تدریجی بود.
دعوا بر سر موشک‌های اسکندر روسیه
سرژ سارگسیان در روزهای گذشته پاشینیان را مورد انتقاد قرار داده بود که چرا در همان روزهای اول نبرد قره باغ از موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و پیشرفته اسکندر روسی علیه آذربایجان استفاده نکرده است. پاشنیان در پاسخ به این ادعا در یک مصاحبه تلویزیونی گفت این سلاح‌های روسی، برغم ظاهر پرزرق و برق‌شان، در جنگ کارایی خوبی از خود نشان ندادند و حتی تنها ده درصد از خود قابلیت انفجاری نشان دادند. مخالفان پاشینیان در نیروهای مسلح و همینطور برخی کارشناسان نظامی روس این مواضع را تمسخر کردند و پاشینیان را به بی اطلاعی از امور نظامی متهم کردند. چند عضو مجلس دوما در روسیه هم گفتند بر خلاف سخنان پاشینیان موشک اسکندر سلاح بسیار دقیقی است.
ارمنستان موشک‌های اسکندر را قبل از نخست‌وزیری پاشینیان خریده بود و برای اولین بار آنها در یک رژه نظامی در سال ۲۰۱۶ به نمایش عمومی گذاشت.
رسانه‌ها و مقام‌های آذربایجان گفته‌اند مقام‌های ارمنستان از طریق این مجادله عملا به جنایت جنگی در استفاده از این موشک علیه اهداف غیرنظامی در جنگ قره‌باغ اعتراف کرده‌اند. تصاویر ویدویی منتشر شده در فضای مجازی نشان می‌دهد ارمنستان نزدیک به پایان نبرد دوم قره‌باغ و احتمالا وقتی تصرف شهر استراتژیک شوشا بدست ارتش آذربایجان جدی شد شروع به استفاده از موشک‌های اسکندر کرد، گرچه این اقدام تاثیری در نتیجه جنگ نداشت.
موشک‌های اسرائیلی و پهپادهای اسرائیلی و ترک که آذربایجان به آنها مجهز بود، در کنار عوامل دیگر، به این کشور در نبرد دوم قره‌باغ دست بالای نظامی را داده بود.
اختلاف نظر پنهان روسیه و ترکیه در مورد وضعیت پاشینیان
آیا با فشار روزافزون مخالفان و ارتش بر پاشینیان، این سابقا روزنامه‌نگار جوان ارمنی می‌تواند، تا زمان انتخابات پارلمانی آینده که طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار است در انتهای سال ۲۰۲۳ انجام شود، در قدرت بماند یا خیر؟
ترکیه نگران از کودتای نظامیان است و این نگرانی را می‌شود در سخنان رجب طیب اردوغان دید که گفته است «اقدام نظامیان برای کودتا غیرقابل قبول است.» البته موضع اردوغان به شکل متناقضی همچنین همراه است با تحقیر پاشینیان با این سخن او در ادامه که «مردم در حال حاضر در موقعیتی هستند که خود می‌توانند پاشینیان را سرنگون کنند ولی وقتی موضوع کودتا مطرح می‌شود نگرش ما به این موضوع فرق می‌کند.» معلوم نیست سرنگونی نخست‌وزیر فعلی بدون حمایت کودتاگران ارتشی چگونه ممکن است. هرچه هست مواضع اردوغان علیه کودتا در سخنان چاووش اوغلو وزیر امور خارجه و ابراهیم کالین سخنگوی رییس‌جمهور هم تکرار شده.
در مقاله‌ای به قلم برهان‌الدین دوران مدیر اندیشکده ستا (SETA) در ترکیه (که بسیار نزدیک به دولت ترکیه است) هم بنوعی اظهار امیدواری شده که حکومت جوبایدن در آمریکا با مداخله و فشار خود مانع کودتا علیه پاشینیان و قدرت گرفتن بیشتر نظامیان نزدیک به روسیه شود. احتمالا بشود گفت برای ترکیه و آذربایجان یک نخست‌وزیر ضعیف شده پس از جنگ مانند پاشینیان که برای ماندن درقدرت محتاج حمایت خارجی است (چه بسا حتی حمایت آذربایجان و ترکیه) گزینه مطلوب‌تری است تا به قدرت رسیدن مخالفان و اصطلاحا «جمهوریخواهان» نزدیک به ارتش(جناح سارگسیان) که سابقه‌شان از جنگ اول قره باغ نشان می‌دهد مواضع ضدترکیه و ضدآذربایجان در آنها به مراتب قوی‌تر است.
از سوی دیگر ماجرا شاید بشود حدس زد تهدید ارتش به پاشینیان برای کودتا بدون نوعی چراغ سبز پنهانی روسیه و ولادیمیر پوتین نبوده است. یعنی احتمالا روسیه، در پشت پرده، از بر سر کار آمدن یک حکومت نظامی نزدیک به خود در این کشور خشنود هم بشود. با اینحال موضع رسمی و عمومی این کشور در برابر تحولات اخیر این بوده که آنچه در ارمنستان در حال اتفاق است «یک مساله داخلی» این کشور است.
پارادوکس دموکراسی‌ها در خاورمیانه و قفقاز فعلی
از وضعیت کنونی پیش‌آمده در ارمنستان می‌توان با عنوان پارادوکس دموکراسی‌ها هم یاد کرد. به قدرت رسیدن پاشینیان در ارمنستان در سال ۲۰۱۸ بنوعی نماد دور شدن این کشور از نظامیگری و «مدنی‌تر» شدن این کشور بود. با اینحال چه بسا همین بر سر کار بودن یک فرد بدون تجربه نظامی به آذربایجان (به عنوان رقیب جنگی) این فرصت داد که در خلا ناشی از انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا بتواند یک عملیات نظامی همه‌جانبه ترتیب دهد و خاک‌های اشغال شده خود در قره‌باغ را از نیروهای جدایی‌طلب ارمنی پس بگیرد. در زمانه جنگ‌ها، دیکتاتورها و نظامیان ادعای کارایی بیشتر در برابر رهبران مدنی و دموکرات‌منش دارند.
برای داشتن یک دموکراسی باثبات و مانا وضعیت ژئوپولیتیک و اقتصادی خوب داشتن هم شرط است. ایرانیان این موضوع را به توجه به تجربه انقلاب ۱۳۵۷، برروی کار آمدن ولایت فقیه، نظارت استصوابی همیشگی و بحران دموکراسی در ایران بخوبی می‌دانند.
توضیح: این مقاله پیشتر در ایندپندنت فارسی منتشر شده است.
