اعتراضات دانشجویان و اساتید دانشگاه بغازیچی استانبول به انتصاب رییس جدید این دانشگاه از سوی رییس‌جمهور، بدون مشورت با دانشگاهیان، همچنان ادامه دارد. بغازیچی را احتمالا بتوان از آخرین سنگرهای مقاومت مدنی برای استقلال نهاد دانشگاه برابر مداخلات دولت در ترکیه دانست. تهدیدهای دولت باغچه‌لی، رهبر حزب حرکت ملی‌گرا، سلیمان سویلو، وزیر کشور از حزب عدالت و توسعه، و سایر مقام‌های حکومتی تاکنون نتوانسته اعتراضات اساتید و دانشجویان این دانشگاه را متوقف کند. در این یادداشت به این موضوع می‌پردازیم.
داستان از کجا شروع شد؟
بغازیچی یکی از پرآوازه‌ترین و با‌کیفیت‌ترین دانشگاههای ترکیه در حوزه تحقیق و آموزش با بیش از صدسال سابقه است و آموزش در آن به زبان انگلیسی صورت می‌گیرد.
این دانشگاه نه تنها در زمینه آموزش علوم انسانی و اجتماعی هم از دانشگاههای طراز اول ترکیه محسوب می‌شود. داستان اعتراضات اخیر از آنجا شروع شد که در اوائل ماه ژانویه رجب طیب اردوغان، پروفسور ملیح بولو، از نزدیکان به حزب عدالت و توسعه را که جزو هیات علمی بغازیچی نبود، بر خلاف سنت همیشگی این دانشگاه و بدون در نظر گرفتن خواست دانشگاهیان، به ریاست منصوب کرد. این اقدام اعتراضات گسترده‌ای در میان اعضای هیات علمی و دانشجویان دانشگاه در پی داشت و تعدادی دانشجوی معترض بازداشت شدند (این دانشجویان اکنون آزاد شده‌اند). در عکسی از این اعتراضات که بسیار معروف و نمادین شد، اساتید دانشگاه بغازیچی را در محوطه دانشگاه می‌بینیم که هنگام خواندن بیانیه اعتراضی در حمایت از دانشجویان خود، پشت‌شان را به ساختمان دفتر رییس دانشگاه برگردانده‌اند و به نوعی به او نه می‌گویند.
در واکنش به اعتراضات دانشگاهیان، رسانه‌های حکومتی سعی کردند با برجسته کردن نقش گروه‌های چپگرای معترض و فعالین دگرباش جنسی در اعتراضات دانشجویی، مشروعیت این اعتراضات را زیر سئوال ببرند یا برچسب ضدیت به دین به معترضان بزنند. جالب توجه آنکه برخی دانشجویان مذهبی و محجبه بغازیچی هم در صف معترضان به انتصاب رییس دانشگاه از سوی دولت بودند. (گفتگوی نوشین منگو، روزنامه‌نگار و مجری ترک، با یکی از این دانشجویان را اینجا ببینید.)
دولت باغچه‌لی رهبر حزب حرکت ملی‌گرا که در حال حاضر شریک حزب عدالت و توسعه در ائتلاف حاکم بر ترکیه است، در توییتی نوشت معترضان دانشجو و فرزندان وطن نیستند، بلکه «مارهای زهرآگینی هستند که باید سرشان را له کرد.» سخنان تند باغچه‌لی سبب شد که توییتر، که خصوصا پس از بستن حساب توییتری دونالد ترامپ رییس‌جمهور سابق آمریکا، سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای را در مورد رفتارهای سیاست مداران در این شبکه اجتماعی اتخاذ کرده، برخی توییت‌های باغچه‌لی را از دسترس خارج کند.
دانشگاه بوغازیچی یکی از نخبه‌پرورترین دانشگاههای ترکیه است، طوری که فارغ‌التحصیلان آن در چهار گوشه دنیا و به خصوص مراکز دانشگاهی بین‌المللی معتبر مشغول بکارند. همین سبب شد در این مورد دانشگاهیان بتوانند صدای اعتراضشان را به خوبی به گوش جهانیان برسانند. امکانی که همه دانشگاههای ترکیه و کشورهای خاورمیانه از آن برخوردار نیستند.
هرچه هست استفاده موثر از توییتر و سایر شبکه‌های اجتماعی از سوی دانشجویان و اعضای هیات علمی در این اعتراضات برجسته بود. گروه‌های مختلفی برای بلند کردن صدای معترضان در فضای مجازی تاسیس شد که در میان آنها می‌توان به حساب توییتری «همبستگی بغازیچی» اشاره کرد که نودهزار تعقیب کننده دارد و بیانیه‌ها و اخبار معترضان را منتشر می‌کند.
بسیاری تحلیلگران مستقل همچون روشن چاکیر روزنامه‌نگار برجسته ترک از این اعتراضات به عنوان نمونه خوبی از نافرمانی مدنی یاد کرده‌اند. اعتراضات بغازیچی به نماد جنبش دانشجویی امروز ترکیه بدل شده است، با اینکه در شرایط عادی بسیاری از دانشجویان و اعضای هیات علمی این دانشگاه اصولا سیاسی نیستند.
مخالفت ۷۰ درصدی مردم ترکیه با رییس دانشگاه انتصابی
جالب آنکه نظرسجی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از مردم ترکیه با مطالبات دانشجویان و اساتید همدلند. نظرسنجی شرکت متروپل، از معتبرترین شرکت‌های نظرسنجی احزاب سیاسی در ترکیه، نشان می دهد که ۷۳ درصد مردم ترکیه که در میان آنها هواداران حزب عدالت و توسعه آقای اردوغان هم حضور دارند، با انتخاب رییس دانشگاه از سوی رییس جمهور بدون رای گیری از اساتید موافق نیستند. (این گزارش را می‌توانید اینجا در صفحه اوزر سنجار رییس موسسه نظرسنجی متروپل ببینید.)
تضعیف استقلال دانشگاه؛ از کودتای ۱۹۸۰ تا کودتای نافرجام ۲۰۱۶
نهاد دانشگاه و آموزش عالی در ترکیه، از زمان تاسیس جمهوریت بدست مصطفی کمال آتاتورک و پیشتر در دوره عثمانی و زمان دارالفنون، هیچ‌گاه بطور کامل مستقل از دولت نبوده است؛ با اینحال در دوره‌های مختلف تاریخی و بسته به بازشدن فضای سیاسی، نهاد دانشگاه گاهی توانسته از مداخلات دولت ایمن بماند.
یکی از نقاط عطف تضعیف استقلال نهاد دانشگاه در ترکیه کودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ نظامیان با هدایت کنعان اورن بود. پس از این کودتا نهادی عریض و طویل با نام «شورای آموزش عالی» (Yok، یوکسک اوغرتیم کورولو)، تاسیس شد که فلسفه‌اش در واقع کنترل نهاد دانشگاه بدست نظامیان بود و اینکه دانشگاه نافرمانی مدنی نکند. در ایام منتهی به کودتای ۱۹۸۰ دانشگاهها در ترکیه یکی از مراکز اصلی جنبش‌های دانشجویی و درگیری میان احزاب سیاسی راست و چپ بودند. با کودتا دانشگاه از اساتید و دانشجویان مخالف تصفیه شد.
حزب عدالت و توسعه رجب طیب اردوغان در سال‌های آغاز به قدرت رسیدن خود و از سال ۲۰۰۲ بدینسو وعده‌های فراوانی در مورد پاک کردن میراث کودتای ۱۹۸۰ از ترکیه داده است. در این میان الغای «شورای آموزش عالی» به عنوان یکی از نهادهای اصلی برجای مانده از دوران کودتا از وعده‌هایی بود که در مقطعی بسیاراز زبان رهبران آک پارتی و حتی اردوغان شنیده می‌شد.
ولی به تدریج و با فاصله گرفتن حزب عدالت و توسعه با برخی اهداف اولیه‌اش، و اصطلاحا حکومتی و دولتی‌تر شدن این حزب، شورای آموزش عالی هم بجای حذف شدن بدل به نهادی در دست حکومت جدید برای کنترل دانشگاهها شد.
مهمترین ضربه به استقلال دانشگاهها در سال‌های اخیر با کودتای نافرجام تابستان ۲۰۱۶ و برقراری وضعیت فوق العاده و امنیتی در پی آن رخ داد. پس از کودتای ۱۵ ژوئیه ۱۵ دانشگاه در ترکیه بکلی بسته یا مصادره شدند و کارکنانشان محروم از کار و در مواردی مجبور به جلای وطن شدند. همزمان موج بزرگی از اخراج دانشگاهیان براه افتاد. در یکی از معروف‌ترین نمونه‌ها هزاران دانشگاهی به اتهام امضای بیانیه «دانشگاهیان برای صلح» (باریش آکادمیسینلری) در اعتراض به سیاست‌های دولت در مناطق کردنشین از کار اخراج شدند. بسیاری از این افراد که از نخبگان و تحصیل‌کردگان ترکیه بودند مجبور به مهاجرت به سایر کشورها شدند و در مواردی هم پاسپورت‌های ایشان مصادره شد. با گذشت چند سال و پایان وضعیت اضطراری، دادگاه‌های ترکیه امروز حکم به برائت بسیاری از دانشگاهیان سابقا اخراج شده داده‌اند. منتهی وضعیت هنوز عادی نشده و اکثر افراد قادر به بازگشتن به کار دانشگاهی قبلی خود در ترکیه نبوده‌اند. شغل‌ها به افراد جدیدی واگذار شده.
بغازیچی؛ آخرین سنگر استقلال دانشگاه
در ایام پس از کودتا چند دانشگاه طراز اول ترکیه بخاطر کیفیت علمی‌شان (یا در مورد دانشگاههای خصوصی معروف بخاطر مستقل بودن بودجه‌شان) توانسته‌اند استقلال خود را از دولت حفظ کنند یا در این زمینه بکوشند. در این میان می‌توان به دانشگاه فنی خاورمیانه (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, OTDU)، و دانشگاه بغازیچی در میان دانشگاههای دولتی، و دانشگاههایی چون کوچ و بیلگی در میان دانشگاههای خصوصی اشاره کرد. پس بغازیچی از معدود دانشگاههایی بود که استقلال خود را از دولت تاکنون بطور نسبی و برغم سختی‌ها حفظ کرده بود.
در سیستم قدیم انتخاب رییس دانشگاهها در ترکیه که پیش از کودتای نافرجام تابستان ۲۰۱۶ برقرار بود، اعضای هیات علمی هردانشگاه از میان پروفسورهای نامزد ریاست، از طریق رای‌گیری، سه نفر را به عنوان گزینه ریاست انتخاب می کردند. این سه نفراز طریق شورای آموزش عالی یا یوک به رییس‌جمهور معرفی می‌شد و رییس‌جمهور هم از میان گزینه‌های پیشنهادی دانشگاهیان یکی را انتخاب می‌کرد. در میان روسای جمهور ترکیه با گرایش اسلامگرایانه خصوصا عبدالله گل به این سیستم بسیار وفادار بود و در زمان او این نظام برقرار بود.
این روش بخودی خود دموکراتیک بود. با اینحال در مورد خاص بغازیچی حتی سنت داخلی دانشگاه بر این بود که پیش از اعلام لیست سه نفره به رییس‌جمهور دونفری که رای کمتری داشتند خود داوطلبانه کنار بکشند تا پروفسوری که رای اکثریت هیات علمی را دارد منصوب شود، یعنی انتخاب صد درصد با انتخاب داخلی دانشگاه باشد.
پس از کودتای نافرجام، در سال ۲۰۱۷ با حکمی حکومتی (KHK) این سیستم عوض شد. در وضعیت کنونی شورای آموزش عالی (یوک) بدون مشورت با دانشگاه لیستی سه نفره (که علی‌القاعده از دانشگاهیان نزدیک به حزب عدالت و توسعه یا حرکت ملی‌گرا هستند) را به رییس‌جمهور معرفی می‌کند و او از میان ایشان یک نفر را به ریاست انتخاب می‌کند. یعنی در سیستم جدید فردی که ربطی به انتخاب دانشگاهیان ندارد می‌تواند به ریاست منتصب شود.
آنچه مورد بغازیچی را برجسته کرده و سر زبانها انداخته تاکید این دانشگاه در استقلال برابر دولت است و مقاومت سرسختانه دانشجویان واساتیدش در برابر رویه بالا به پایین جدید. اتفاقی که دانشگاههای کوچک و کم آوازه تر معمولا جسارت یا توان آنرا نداشتند.
منتقدان وضعیت موجود می‌گویند برغم اینکه آک پارتی خیلی چیزها را در ۱۸ سال حاکمیت خود بدست آورده نتوانسته کنترل کامل نهاد فرهنگ را ازآن خود کند؛ آنها می‌گویند با انتصاب رییس بوغازیچی اردوغان می‌خواهد آخرین سنگر استقلال دانشگاه را از میان بردارد.
با اینحال مورد بغازیچی نشان می‌دهد که نهاد دانشگاه در ترکیه همچنان زنده است و کوشش دولت برای مداخله در امور دانشگاهیان هنوز با مقاومت‌های بسیار جدی از سوی قشر نخبه و روشنفکر مواجه است. دانشگاهیان می‌گویند بدون رضایت ما حق ندارید برای‌مان رییس و مدیر انتخاب کنید.
توضیح: این یادداشت پیشتر در ایندیپندنت فارسی منتشر شده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر